Schijf kapot en geen backup: wat nu?

Tranen en gevloek, verder komen de meesten niet wanneer het opslagmedium met hun enige kopie van trouwfoto’s, een manuscript van hun levensverhaal of andere belangrijke bestanden ten onder gaat. Begrijpelijk: zodra een schijf, ssd, geheugenkaart of usb-stick het begeeft is er bitter weinig wat jij of je technologisch geschoolde computervriend kunnen doen. Sterker nog, wanneer je schijf echt een fysiek defect heeft dan hebben al je herstelpogingen een averechts effect. Dat zegt Melvin Plak, en als hoofd van Seagates recoverylab in Nederland spreekt hij met kennis van zake.

Niet niezen

Plak en zijn team van hoofdzakelijk Russische technici buigen zich over jouw kapotte schijven in de bovenste verdieping van een kantoorgebouw nabij Schiphol. Het recoverylab, één van slechts drie gelijkaardige locaties ter wereld, ziet er op het eerste zicht een beetje teleurstellend uit. Heeft jouw schijf een hardwaredefect en moeten je data gered worden, dan gebeurt dat niet in een ISO 1 cleanroom vrij van zelfs het fijnste partikeltje stof. De ruimte is proper maar allesbehalve steriel, en wij mogen er zonder speciale voorzorgen in rondwandelen. “Of we niet op de schijven willen niezen”, luidt de enige richtlijn.
Het recoverylab, deel van Seagates recovery service, is vrijwel uniek. In de labo’s in Azië, de VS en Europa werken ’s werelds beste harde schijf-kenners aan schijf na schijf met wat klaarblijkelijk een passie is. De Amerikaanse instructievideo met hartverwarmend relaas over verloren kinderfoto’s deed ons eens goed lachen, maar na nadere kennismaking met Melvin Plak en collega’s blijkt de video toch meer dan een oer-Amerikaanse marketingstunt: “Soms zijn mensen zo dankbaar dat ze een taart komen brengen”, vertelt Jacob Ekker, manager van het project, “en heel vaak krijgen we welgemeende bedankjes nadat we data recupereerden”. “Dat is één van de redenen waarom ik dit doe”, voegt Melvin daar aan toe, en we geloven hem.

Iedereen gelijk (betalen)

Dat mensen echt dankbaar zijn spreekt boekdelen: data van een gesneuveld medium halen is geen sinecure en het is dan ook niet goedkoop. Het kost je 60 euro om de mensen in het lab aan het werk te zetten. Voor een succesvolle herstelling van een harde schijf of een ssd tel je een forfaitair bedrag van 660 euro neer. Voor dat geld gaan Plak en de zijnen tot het uiterste. “Officieel proberen we 39 dagen lang alles wat we kunnen om data van een schijf te halen”, vertelt hij, “maar soms investeren we meer tijd.” Amper een week voor ons bezoek aan het recoverylab kreeg Plak van bovenaf te horen dat hij al te lang aan één schijf bezig was maar van stoppen wilde de man niet weten.
Zoals iedereen die al eens lang gevochten heeft met een technisch probleem kan beamen, wordt het soms persoonlijk, maar voor Plak was er een andere reden om door te zetten: “er bestaat geen handleiding voor het recupereren van data op schijven. Ieder geval is uniek en onze ervaring moeten we zelf op doen. Ik voelde dat we dichtbij waren met de schijf in kwestie, en dat enkele dagen extra het verschil zouden maken. Nog geen week later hadden we de data daadwerkelijk gerecupereerd, en die kennis dragen we nu mee voor volgende gelijkaardige gevallen.”
Schijven recupereren is dus geen exacte wetenschap. Soms duurt het twee maanden om data van een hdd te vissen, soms, in het geval van een softwareprobleem, enkele uren. Om de datareccuperaties van meer dan een maand betaalbaar te houden en betwistingen over de rekening achteraf te vermijden, betaalt iedereen hetzelfde bedrag. Maar hoe gaat zo’n herstelling nu in z’n werk?

Concurrenten welkom

Zelfs Melvin Plak kan geen mirakels verrichten, al doet hij zijn best. Er bestaat geen speciaal toestel dat langs de ene kant harde schijven eet en langs de andere kant verloren data deponeert. Datarecovery is handenarbeid die begint met een diagnose. Soms is het eenvoudig: misschien is de printplaat kapot of zijn de leeskoppen gesneuveld. In dergelijke gevallen repareren de technici de harde schijf met hun enorme voorraad aan onderdelen. Voor vrijwel ieder type schijf heeft Plak het nodige reparatiemateriaal. Indrukwekkend wanneer je weet dat hier niet alleen Seagateschijven maar werkelijk alle types van HDD toekomen, inclusief exemplaren van de twee andere fabrikanten: Western Digital en Toshiba.
Soms is de schade groter: een leeskop kan fysiek op één van de zogenaamde platters gecrasht zijn. Een platter is het ronde cd-achtige ding dat instaat voor het ‘schijf’ deel van harde schijf. Moderne harde schijven bestaan uit meerdere van die platters, met daartussen leeskoppen. Wanneer je een hdd laat vallen kan een leeskop één of meerdere platters beschadigen en dat maakt recovery aanzienlijk moeilijker.
“Een kleine beschadiging van een platter volstaat om alle data te verliezen”, verduidelijkt Plak. Een leeskop moet vrij over het ganse oppervlak van zo’n platter kunnen bewegen om data in te lezen. Kan de kop de initiële scan van de hele schijf niet voltooien, dan kan de data niet gered worden. Natuurlijk bestaan er oplossingen: de technici kunnen de platter in kwestie voorzichtig repareren zodat de leeskop niet vastloopt, waarna de gegevens op z’n minst gedeeltelijk te redden zijn. Soms is een beschadigde platter echter voor de vuilbak, maar kan Plak de rest van de schijven in de hdd nog wel uitlezen.
De les hier: maakt je schijf een raar geluid, trek ze dan uit de usb-poort of het stopcontact en leg ze weg. Hoe langer je dingen probeert, hoe groter de kans dat één of ander defect binnenin effectief leidt tot het neerstorten van de leeskop op de schijf, en in dat geval gaan op z’n minst een deel van je geliefkoosde gegevens definitief verloren.
Zolang de platters nog intact zijn kan het Seagate recovery lab naar alle waarschijnlijkheid het merendeel van de gegevens redden. De succesratio zit rond een indrukwekkende 90 procent. In het slechtste geval verwijderen Melvin Plak en z’n collega’s de schijven uit de hdd en bouwen ze er een volledig nieuwe drive rond, ze laden vervolgens de firmware opnieuw in en bouwen de partities terug op.

Solid state drives: een uitdaging

Het labo ontfermt zich ook over ssd’s, en daar zijn de kaarten anders geschud. Plak: “Met hdd’s teren we op jaren ervaring. Ssd’s zijn nieuw en bijgevolg moeten we nog heel veel zelf ontdekken.” Daar komt nog bij dat er maar drie bouwers van harde schijven bestaan in de wereld: Seagate en Western Digital hebben ieders zo’n 45 procent van de markt, terwijl Toshiba voorlopig nog de laatste 10 procent vasthoudt.
Ssd’s, opgebouwd uit flash-geheugen, zijn een stuk meer divers en bovendien rusten fabrikanten ze uit met veiligheidsmechanismen die recovery een huzarenstukje maken. Denk maar aan hardware-encryptie: allemaal goed en wel, totdat de ssd kapot gaat en de encryptiesleutel mee sneuvelt.
Een solid state drive is, net zoals veel usb-sticks trouwens, opgebouwd uit NAND-flash-cellen. Een ssd verschilt van een klassieke usb-stick doordat het ding bestaat uit meer dan één NAND-chip. Denk daarbij ter simplificatie aan verschillende usb-sticks. Die chips zitten achter een controller, die per fabrikant verschilt. Die controller schrijft de data weg op verschillende NAND-chips, een beetje zoals in een RAID-0-opstelling voor harde schijven. Eén bestand kan dus op 4 verschillende NAND-chips staan.
Om een SSD te redden moet Plak soms handmatig de NAND-chips van de SSD los solderen. Iedere chip wordt dan afzonderlijk uitgelezen, waarna de man dient te weten volgens welke algoritmes de controller de data over de NAND-chips verdeelt. Zo kan hij de gegevens achteraf terug samenstellen, al gaat je SSD uiteraard verloren in het proces.

Rommelzak

Herstel van usb-sticks verloopt gelijkaardig. Een eenvoudige usb-staaf is eenvoudig te herstellen, maar usb-stokjes gaan intern steeds meer op ssd’s lijken, wat recovery moelijker maakt. “In ssd’s worden we steeds beter”, aldus Plak, “terwijl usb-sticks steeds moeilijker worden. Beide opslagmedia groeien wat de uitdaging voor ons betreft naar elkaar toe.”
Een uitdaging, die gaan ze in het Seagate recovery lab nooit uit de weg al zijn er grenzen aan het kunnen van het team. “Een tijdje kregen we een zak toe met daarin de losse onderdelen van wat ooit een harde schijf was”, herinnert Plak zich. “Uiteraard hebben we die klant moeten teleurstellen.” Ook brand is nefast: hitte doet het magnetisme van een harde schijf teniet, en zonder magnetisme is er geen data. In dat opzicht volstaat een sterke magneet ook om een schijf onherroepelijk te wissen.
Toch kan een klassieke harde schijf meer overleven dan je denkt, zolang je juist handelt. Stel je maar eens voor dat de kelder met daarin je NAS onderloopt na een flinke regenbui, een dijkbreuk of een andere tegenslag. Sta je paraat bij de keldertrap, dan spring je best snel het water in om de schijven uit het nat te redden. De data zal onbeschadigd blijven. Liggen de dingen al iets langer te weken in het nat, dan oefen je best geduld uit. Hdd’s zijn voorzien van een rubberen afsluiting en een luchtgat, afgesloten door een membraan. Na enige tijd raakt het water daar doorheen, waarna de platters nat worden. In dat geval is er één gouden regel: hou de hdd’s in het water.
Dat klinkt niet intuïtief, maar anders zal de binnenkant van de schijf een chemische reactie ondergaan en zijn de data voor altijd verloren. “In ons recoverycenter in Azië kregen we na de tsunami in Thailand grote bakken gevuld met water en hdd’s toe”, illustreert Plak. De recoverytechnicus heeft vervolgens één kans om alle gegevens te redden. Loopt er iets mis, dan gaan je vakantiefoto’s en je Barbara Streisand-fanfictie onherroepelijk verloren.

Een ezel…

Slagen Melvin Plak en de zijnen er niet in om voldoende gegevens te redden, dan hoef je de 900 euro niet te betalen. Indien ze toch een foto of twee konden redden krijg je die natuurlijk wel bezorgd. Na een succesvolle recovery kan je je bestanden via de cloud binnenhalen. Je kan Seagate ook vragen om je gegevens op een 4 TB HDD weg te schrijven en die per post op te sturen. Dat is interessanter wanneer het om grote hoeveelheden data gaat, maar kost je 121 euro extra. Samen met de kater van meer dan 600 euro volstaat dat om de meesten betere backup-praktijken aan te leren, al vernamen we van Plak dat hij wel degelijk tot twee maal toe een harde schijf van dezelfde persoon moest herstellen.
Tot slot geven we je nog wat raad uit eigen huis mee: wanneer je schijf niet fysiek beschadigd is kan je heel wat zelf doen, zolang je het bestandsherstel slim aan pakt. Een bestand is niet verloren zolang het niet overschreven wordt, dus zet geen nieuwe bestanden op de schijf waarvan je een foto of document terug wil. Download vervolgens een tool zoals Recuva en herstel verloren bestanden naar een andere schijf of stick. Deze methode werkt vlot wanneer je per ongeluk misbruik maakte van shift-delete, of zelfs wanneer je een schijf met belangrijke prentjes van je kat per ongeluk formatteerde.