SSD: steeds sneller én kleiner

Hoewel een ssd nog altijd modern klinkt, zijn de op flash gebaseerde schijven alweer bijna tien jaar voor consumenten te koop. Sindsdien is er een hoop veranderd. Die ssd van toen is zeker niet de ssd van nu!
Jarenlang werden computers met grote sprongen sneller, nieuwe processors waren soms wel twee keer zo snel als hun voorgangers. Eén ding bleef echter een beetje achter in die snelheidsrace en dat was de opslag. Het was de tijd van de mechanische harde schijf en hoewel ook die harde schijf wel sneller werd, was dat in geen verhouding tot de andere onderdelen in een pc. Opslag werd een steeds grotere bottleneck en zorgde ervoor dat zelfs de snelste computer in de praktijk traag aanvoelden. Dat veranderde met de ssd die voor consumenten in 2009 bereikbaar werd. Waar een harde schijf gebaseerd is op een ronddraaiende magnetische schijf, bevat een ssd dankzij flashgeheugen geen mechanische onderdelen. Hierdoor is een ssd bijvoorbeeld niet gevoelig voor schokken, extra handig voor laptops die de desktop-pc ook in 2009 al verdrongen hadden.

Snelle toegangstijd

Een groot voordeel van een ssd is dat de toegangstijd van flashgeheugen veel sneller is dan de mechanische harde schijf. Wanneer je computer een bestand nodig heeft, dan moet dat bestand eerst opgezocht worden. In een harde schijf moet een mechanische lees- en schrijfkop hiervoor de juiste positie vinden en dat duurt even. In een ssd is dat niet nodig. Dat voordeel geldt vandaag de dag nog steeds. Samsungs snelste ssd, de SSD 970 Pro, heeft een toegangstijd van ongeveer 0,1 ms. Dus binnen 0,1 ms is een bestand gevonden. De snelste harde schijven zitten in optimale omstandigheden rond zo’n 6 ms. Nu klinkt het verschil tussen 0,1 en 6 ms voor een mens misschien niet als veel, maar er word natuurlijk constant veel verschillende data tegelijkertijd door je computer opgevraagd. Een ssd heeft niet alleen een veel snellere toegangstijd, deze is door het ontbreken van mechanisme onderdelen ook nog eens constant: het maakt niet uit waar data staat, alles wordt even snel gevonden.

Steeds meer voor minder

Hoewel de voordelen van een ssd zoals een snelle toegangstijd en schokbestendigheid in 2009 zeker duidelijk waren, was de consument nog wel voorzichtig. De ssd’s van toen hadden namelijk een erg belangrijk nadeel en dat was de hoge prijs gekoppeld aan een lage capaciteit. Zo kostte een ssd met een opslagcapaciteit van 80 GB in 2009 zo’n 210 euro. Voor datzelfde geld heb je tegenwoordig al een sata-ssd met 1 TB opslagcapaciteit in huis terwijl je ook Samsungs razendsnelle SSD 970 EVO m.2 nvme-ssd met een opslagcapaciteit van 500 GB voor veel minder in huis hebt. Ssd’s waren in 2009 dan ook zeker niet bedoeld voor al je opslag, je kon er net je besturingssysteem op kwijt.

Van kinderziektes naar volwassenheid

In 2009 hadden ssd’s nog wel een belangrijk nadeel: de schrijfsnelheden van ssd’s werden na verloop van tijd steeds trager. Dit kwam doordat bestanden nadat je ze verwijdert niet echt verwijdert werden. Voor een harde schijf is dit geen probleem, maar een ssd moet zogenoemde blokken eerst leegmaken voordat er data geschreven kan worden. Gelukkig werd daar als snel iets voor bedacht in de vorm van het TRIM-commando dat direct doorgeeft welke data daadwerkelijk verwijderd kan worden. Windows 7 dat eind 2009 uitkwam, ondersteunt TRIM terwijl de eerste ssd’s met TRIM in 2010 op de markt kwamen. TRIM bleef echter nog een aantal jaar een dingetje, je moest goed opletten of alles werkte. Inmiddels ondersteunen alle ssd’s en moderne besturingssystemen TRIM waardoor ssd’s altijd optimaal blijven presteren.

Steeds sneller

De sata-ssd’s van toen waren zeker niet de ssd’s van nu. Zo waren de lees- en schrijfsnelheden een stuk lager. Een van de best presterende ssd’s uit die tijd haalde bijvoorbeeld een leessnelheid van 250 MB/s terwijl de schrijfsnelheid op 80 MB/s bleef steken. In de loop der jaren werden die snelheden steeds hoger, tegenwoordig kunnen vrijwel alle sata-ssd’s de sata-interface met snelheden van zo’n 550 MB/s verzadigen. De sata-interface is vooralsnog uitontwikkeld, maar dat heeft de ontwikkeling van ssd’s niet gestopt. De moderne ssd maakt gebruik van het razendsnelle pci-express dat bijvoorbeeld ook gebruikt wordt voor grafische kaarten. Omdat forse insteekkaarten niet zo handig zijn, wordt er gebruik gemaakt van de m.2-aansluiting. De Samsung SSD 970 Pro lijkt hierdoor in niets meer op de sata-ssd’s die jarenlang te koop waren. Zeker als je weet dat er lees- en schrijfsnelheden van 3.500 en 2.700 MB/s per seconden worden gehaald. Meer dan tien keer zoveel als de topmodellen uit 2009!

Sterker dan ooit

Ssd’s voor consumenten zijn bijna tien jaar in ontwikkeling en sindsdien is er een hoop veranderd: ssd’s zijn sneller, beter, goedkoper en bieden veel meer opslagcapaciteit. Het topmodel ssd in 2009 was een 2,5inch-exeplaar voorzien van de sata 3 Gbit/s-interface met een maximale leessnelheid van zo’n 250 MB/s. Een groot verschil met de beste ssd’s van nu zoals Samsungs SSD 970 PRO. Niet alleen zijn de snelheden een factor tien sneller, voor hetzelfde geld krijg je ook nog eens vele malen meer opslagcapaciteit. En waar in 2009 nog getwijfeld werd of je een dure ssd echt nodig had, kunnen we bijna tien jaar later zeggen dat je simpelweg niet meer zonder ssd kan.

GETAC BP-LC2600/33-0101SI  voor Getac V100 V200 B300 X500 Getac S400 6-Cell Weight Saver  Li-ion 7800mah 11.1V
LENOVO NC140BW1-2S1P  voor Lenovo IdeaPad 100S 0813002 80R9 Li-ion 4200mAh (31.92Wh) 7.6V
ADP-180MB K laptop adapter voor Acer Predator 17 G9-791 G9-791G,ADP-180MB K
HSTNN-LA09 PA-1151-03HH 585010-001 laptop adapter voor HP 19.5V 7.89A 7.9A 150W PA-1151-03HS-ROHS Series
TOSHIBA PA5267U-1BRS voor Toshiba Portege X20W X20W-D-10R serie Li-ion 44Wh/3760mAh 11.4V
LENOVO NC140BW1-2S1P  voor Lenovo IdeaPad 100S 0813002 80R9 Li-ion 4200mAh (31.92Wh) 7.6V

De kracht van Thunderbolt 3

Ssd’s worden steeds sneller: tegenwoordig kijken we niet meer op van snelheden van 2.500 MByte/s. Externe ssd’s bleven tot nu toe achter bij deze ontwikkeling. Tot nu toe. Samsungs nieuwe Portable SSD X5 is net zo snel als een modern intern exemplaar. Het geheim? Een razendsnelle pci-express m.2 nvme-ssd in combinatie met Thunderbolt 3.
De nieuwe Samsung Portable SSD X5 is niet de eerste externe ssd, maar het is dankzij Thunderbolt 3 wel een bijzonder exemplaar. De externe ssd’s die je tot nu toe kon kopen, zoals Samsungs eigen Portable SSD T5, maken doorgaans gebruik van usb 3.1. En hoewel usb 3.1 met een snelheid van 10 Gbit/s (1250 MByte/s) al behoorlijk snel is, valt dit in het niet bij de nieuwste ssd’s van het type m.2 mvme. Deze modellen halen lees- en schrijfsnelheden van boven de 2500 MByte/s. Heel wat rapper ook dan de sata-ssd’s met snelheden tot zo’n 550 MByte/s. De usb3.1-interface is een goede match voor dergelijke sata-ssd’s, maar komt echt kracht tekort voor de moderne m.2 nvme-ssd’s.

Efficiënte koeling

Met een afmeting van 11,9 x 6,2 x 2 cm is de behuizing van de X5 wat groter dan de gebruikte m.2-ssd. Dat is niet voor niets, want een groot gedeelte van het volume bestaat uit een heatsink die de warmte van de ssd efficiënt afvoert. Vanwege de hoge prestaties worden m.2 nvme-ssd’s warm en die warmte moeten ze wel kwijt kunnen. Kan dat niet, dan zullen de prestaties omlaag gaan om oververhitting te voorkomen. Daar heeft Samsung’s X5 dankzij de ruime heatsink geen last van. De behuizing is zo ontworpen dat-ie maximaal 45 graden Celcius wordt. Ook is de behuizing erg stevig, een val van twee meter hoog is geen probleem.

De kracht van Thunderbolt

In de vorm van Thunderbolt 3 is er een oplossing voor de snelheidsbeperkingen van usb 3.1. Thunderbolt 3 is een interface voor het aansluiten van randapparatuur die is bedacht door Intel en Apple en die gebruikmaakt van de usb-c-poort. Net als grafische kaarten en nvme-ssd’s is Thunderbolt gebaseerd op de razendsnelle pci-express-interface. Thunderbolt 3 heeft een snelheid van maar liefst 40 Gbit/s (5000 MByte/s) en vormt hiermee geen beperking voor de prestaties van een ssd. Behalve dat Thunderbolt 3 een stuk sneller is dan zijn voorgangers, wordt er nu gebruikgemaakt van de handige usb-c-aansluiting in plaats van de mini-displayport. Bij een usb-c-stekker hoef je er bijvoorbeeld niet meer op te letten hoe je de stekker in de aansluiting steekt. Ook bevatten beide uiteinden van de kabel dezelfde stekker. Zeker voor laptopgebruikers is Thunderbolt 3 een perfecte aansluiting, omdat ze ook geschikt is voor usb 3.1. Een Thunderbolt 3-aansluiting is hierdoor de snelste, modernste en meest universele aansluiting van dit moment.

Geen beperkingen

Steeds meer pc’s en laptops zijn voorzien van nvme-ssd’s waarvan de prestaties geremd worden door externe harde schijven of ssd’s via usb. Want hoewel een kopieeractie van 550 MByte/s naar een externe usb-ssd uiteraard een stuk sneller is dan die van een ouderwetse harde schijf, is het toch een beetje jammer als je weet dat het vier keer zo snel kan. Zeker als je vaak met grote bestanden werkt, vertaalt zich dat in veel (wacht)tijd. De combinatie van een m.2 nvme-ssd met Thunderbolt 3 betekent dat je een externe ssd zonder beperkingen krijgt. Samsungs Portable SSD X5 is met een leessnelheid van 2.800 MByte/s en een schrijfsnelheid van 2.300 MByte/s razendsnel. Praktijktests en benchmarks laten geen prestatieverschillen zien tussen de externe Samsung Portable SSD X5 of een interne m.2 nvme-ssd. Sterker nog: de X5 is voorzien van een Samsung-ssd die sneller is dan de meeste nvme-ssd’s van andere merken. Een bestand met een omvang van 20 gigabyte kun je bijvoorbeeld in 11,6 seconden naar de X5 kopiëren. De X5 is dan ook de ideale schijf als je vaak met grote bestanden zoals 4K-video’s of raw-bestanden in hoge resolutie werkt.

Uitbreiding van opslagcapaciteit

De X5 biedt echter niet alleen snelle lees- en schrijfsnelheden, door de razendsnelle Thunderbolt-interface gedraagt de T5 zich precies hetzelfde als een intern aangesloten m.2 nvme-ssd. Hierdoor kun je bestanden vanaf de X5 ook gewoon gebruiken en bewerken. Je kunt 4K-video’s vanaf de X5 bijvoorbeeld in Adobe Premiere Pro bewerken of je foto’s bewerken in Lightroom of Photoshop. Daarnaast is het mogelijk om programma’s en spellen op de X5 te installeren en te gebruiken. De X5 is hierdoor ook prima te gebruiken om de opslagcapaciteit van een laptop met Thunderbolt 3 uit te breiden. Steeds meer laptops zijn namelijk voorzien van nvme-ssd’s die op het moederbord gesoldeerd zijn en daardoor niet vervangen kunnen worden. Met Samsungs X5 kun je de opslagcapaciteit toch zonder snelheidsbeperkingen uitbreiden.
Niet via usb
Thunderbolt heeft overigens ook een belangrijke beperking: er zijn nog maar weinig systemen voorzien van Thunderbolt 3. Je vindt Thunderbolt 3 alleen maar op krachtigere systemen en laptops die bedoeld zijn voor professionelere gebruikers. Zo zijn Apple MacBook Pro’s uit 2016 of nieuwer voorzien van Thunderbolt 3. Ook op steeds meer krachtige Windows-laptops vind je een Thunderbolt 3-aansluiting. Op goedkopere computers en laptops vind je echter geen Thunderbolt 3, maar usb-c met enkel usb 3.1. Hoewel iedere Thunderbolt 3-aansluiting ook usb ondersteunt, is niet iedere usb-c-aansluiting dus geschikt voor Thunderbolt. In de praktijk betekent dit dat je de X5 doorgaans niet kunt gebruiken om data met andere mensen uit te wisselen.
Specificaties
Prijs Vanaf € 409,99
Capaciteit 500 GB, 1 TB, 2 TB
Interface Thunderbolt 3 (40 Gbit/s)
Leessnelheid Tot 2.800 MByte/s
Schrijfsnelheid Tot 2.300 MByte/s (500 GB: tot 2.100 MByte/s)
Encryptie AES 256-bit hardware-encryptie
Afmetingen 119 x 62 x 19,7 mm
Gewicht 150 gram

CLEVO 6-87-W370S-4271 W370BAT-8 voor Clevo W350ET W350ETQ serie Li-ion 5200mah/76.96Wh 14.8V
PA3546E-1AC3 Pa-1181-02 laptop adapter voor Toshiba X205 180W 19V 9.5A Laptop DC Charger Power Supply
DELL T54FJ  voor Dell Latitude E6420 E6520 Li-ion 60WH 11.1V
BOSE 88796 voor Bose Soundlink Mini 2 Pack Li-ion 2230mAH/17Wh 7.4V
ASUS C21N1334  voor ASUS Transformer Book T200TA li-ion 38WH 7.6V
MSI BTY-L76  voor MSI GS70 serie  li-ion 5400MAH 11.1V

Snel, sneller snelst

Dat m.2 SSD’s veel sneller zijn dan de traditionele SATA SSD’s zal je inmiddels niet zijn ontgaan. Die laatste categorie heeft inmiddels het maximale wel uit de verouderde SATA bus gehaald en dankzij PCI-Express en het NVMe protocol weten de betere m.2 SSD’s op veel vlakken flink betere prestaties neer te zetten. Maar hoe veel beter is beter? We pakten de snelste m.2 SSD uit de onafhankelijke grote SSD vergelijkingstest van Computer!Totaal van Juli/Augustus 2018, de Samsung 970 PRO, tegenover de snelste SATA SSD uit diezelfde test, de Samsung 860 PRO. Voor een eerlijke vergelijking de 1TB variant van beide.

Sequentieel schrijven en lezen

Bij het lezen en schrijven van grote blokken, denk aan het werken met foto mappen of videobestanden, zien we het eerste grote verschil tussen de twee soorten SSD. Wellicht dat de naam SATA III of SATA-600 je eens is opgevallen bij specificaties van zowel SATA SSD’s en traditionele mechanische harde schrijven, waarbij de 600 staat voor 600 MB/s wat de harde limiet is van hoe snel data door een SATA bus naar een SSD zou kunnen. Dat is nog een theoretische limiet overigens, want we dienen dan nog rekening te houden met zaken als overhead en encoding en resultaten ergens in de 520-565 MB/s reeks zijn dan ook praktisch het maximaal haalbare
Ter vergelijking is de theoretische maximum snelheid van een PCI-Express 3.0 SSD 4000 MB/s, ruim een factor 6,5 hoger en waar dergelijke snelheden tot voorkort onmogelijk leken lukte het de Samsung 970 PRO als enige om er bij in de buurt te komen met zijn extreme leessnelheden. Dat houdt in dat in het lezen van grote blokken bestanden de 970 PRO een factor 6,5x sneller is dan de 860 PRO, en nog sneller als we oudere SATA SSD’s zouden vergelijken.
En wat het wegschrijven van zulke grote bestanden betreft? Een factor vijf sneller mogen we toch voorzichtig een zeer respectabel verschil noemen. Werk je veel met grote foto- en videobestanden dan is het beeld helder.

All-round gebruik

Het lezen en schrijven van grote blokken is waar SSD’s, zeker wanneer ze niet worden beperkt door achterhaalde protocollen, echt hun spierballen laten zien. Iedereen die in de laatste jaren wel eens iets naar een USB stickje heeft gekopieerd zal echter ervaren hebben dat het overzetten van data zelden non-stop op de maximum snelheden gebeurd. Zeker naar mate er meer kleinere bestanden in het spel komen komt er druk op de controller van de SSD te liggen om die vele handelingen in goede banen te leiden.
Benchmarks zoals PC Mark 8 maken daarom gebruik van verschillende intensieve gebruiksscenario’s om beter in beeld te brengen wat de verschillen tussen SSD’s zijn bij een meer gevarieerd gebruik dan enkel het werken met grote bestanden. Deze benchmark voert verschillende zware taken uit op basis van populaire applicaties zoals Photoshop en Excel en haalt er tevens verschillende games bij om SSD prestaties echt aan de tand te voelen.

Het resultaat

Ongeacht het gebruik wordt duidelijk dat de snelste m.2 schijven veel sneller zijn dan zelfs de snelste SATA opties, ook onder veel zwaardere omstandig heden zien we nog een overtuigende factor 2,7x meer snelheid.
Al moeten we wel wel vermelden dat dat gat niet enkel aan PCI-Express 3.0 en het NVMe protocol te danken is, want als we de PC Mark 8 resultaten van alle SSD’s uit de SSD vergelijkingstest van Computer!Totaal op een rij zetten wordt duidelijk dat de Samsung 970 PRO onder dergelijke zware omstandigheden op eenzame hoogte staat.

Conclusie

Zoek je snelheid en consistente prestaties ongeacht de situatie? Dan zijn de bovenstaande resultaten helder. Los van de praktische voordelen van een m.2 SSD zoals de afwezigheid van extra kabels in je pc en de compactere afmetingen zijn ze ongenaakbaar voor hun SATA tegenhangers

A13-045N2A KP.0450H.001 laptop adapter voor Acer Aspire Switch 11 12 V,Acer Chromebook 11 ACDP-160D01 laptop adapter voor Sony TV XBR-49X800D KD-49XD8588
ACER AP15B8K  voor Acer Aspire Switch 11 SW5-173 SW5-173P serie Li-ion 4550Wh/34.5Wh 7.6V
HF12 laptop adapter voor Philips HF3520/3485/3480/3471/3470 Wake-Up Light EXCELLENT
ADP-120MH D laptop adapter voor MSI Gateway Series
504965-001 laptop adapter voor HP TFX0220D5WA Replace Power Supply Upgrade 250 Watt 250W 504966-001