Upgrade je pc en maak 'm een stuk sneller

Veel mensen vinden het upgraden van de computer behoorlijk eng. Je moet eerst weten wat je moet upgraden, wat je vervolgens moet aanschaffen en hoe je het nieuwe onderdeel moet installeren en gebruiken. Met een paar handige tips is het echter al mogelijk om veel onderdelen in je pc te upgraden, zonder dat dat al te veel moeite kost.

Tip 01: Welk onderdeel?

Voordat we bespreken welke onderdelen je allemaal kunt upgraden, is het belangrijk eerst te bepalen welk onderdeel het meeste toe is aan een upgrade. De zogenaamde ‘bottleneck’ van je computer is dát onderdeel dat ervoor zorgt dat de andere pc-onderdelen niet optimaal benut worden, omdat het zo traag is dat de rest erop moet wachten. Dat kan je processor zijn, je interne geheugen, je harde schijf of je videokaart. Soms is het eenvoudig om erachter te komen welk onderdeel toe is aan een upgrade: als je bijvoorbeeld een melding krijgt dat je geen vrije schijfruimte meer hebt. Soms is het minder duidelijk. Om er dan achter te komen waar de upgrade het hardst nodig is, open je, tijdens gebruik van je pc, Taakbeheer. Op Windows 10 doe je dat door met de rechtermuisknop op de taakbalk te klikken en te kiezen voor Taakbeheer. Het kan zijn dat je eerst nog op Meer details moet klikken, waarna je naar het tabblad Prestaties kunt gaan waar je voor elk onderdeel ziet hoe dat benut wordt door je pc. Zie je daar een duidelijke verdachte, dan is het tijd om je klaar te maken. Wil je je pc in zijn geheel echter sneller maken, kijk dan vooral even naar de tip Geheugen en SSD.

Tip 02: Geheugen

Een van de eenvoudigste upgrades aan je pc is het toevoegen van intern geheugen, het RAM. Met meer RAM kan je pc beter meerdere programma’s tegelijk uitvoeren, omdat alle programma’s in het geheugen actief kunnen blijven. Als je nu 4 GB of minder aan intern geheugen hebt, is het tijd voor een upgrade naar 8 GB om je pc toekomstbestendig te maken. Om alle benodigde informatie van het geheugen in te zien, maak je het best gebruik van RAMMon van PassMark. Download het programma en volg de installatiestappen, waarna het programma automatisch wordt geopend. Je ziet bovenaan de totale hoeveelheid geheugen en bij Ram Type welk type RAM je computer heeft. Dat zal DDR2, DDR3 of DDR4 zijn. Maak je gebruik van DDR2, dan is je pc dusdanig oud dat een upgrade de moeite waarschijnlijk niet meer waard is. Daaronder staat de Standard Name, waarbij het gedeelte na DDRX- de frequentie is. Je ziet in RAMMon per sleuf het type en de hoeveelheid RAM. Als er geen vrije sleuf meer is, dan is het een optie om één RAM-reep uit je pc te halen en er een nieuwe met meer capaciteit voor terug te zetten. Voor pc’s koop je overigens geheugen met de DIMM-vormfactor, voor laptops heb je SODIMM nodig.

Tip 03: Geheugen installeren

Het installeren van geheugen in een computer is niet zo ingewikkeld. Je opent de pc-behuizing door de schroeven op de achterkant los te draaien, zodat je toegang hebt tot het moederbord. Vervolgens leg je de pc plat op z’n kant. Het verschilt per moederbord, maar vaak zitten er bovenin één of twee reepjes aan geheugen met nog een aantal vrije sleuven. Aan de uiteindes van die repen zit de plek waarop je kunt drukken om het RAM los te maken van het moederbord, zodat je het er eventueel uit kunt halen. Vervolgens plaats je de nieuwe geheugenreep door deze stevig in de houder te drukken totdat deze erin klikt. Raadpleeg voor de precieze stappen even de handleiding van je moederbord, waar het vaak duidelijk staat beschreven. Sluit vervolgens de pc even aan en schakel deze in. Als de computer opstart naar Windows, weet je dat het geheugen goed is geplaatst.

Tip 04: Harde schijf

Een andere mogelijkheid waar je snel veel voordeel uit kunt halen, is het upgraden van je harde schijf. Vooral als je net even wat opslagruimte te kort komt en altijd moeite hebt om genoeg vrije ruimte over te houden. Dat terwijl een extra harde schijf helemaal niet zo veel hoeft te kosten. Je hebt al een 1TB-schijf vanaf vijftig euro en een 3TB-schijf vanaf honderd euro. Als je graag een extra schijf in je pc wilt plaatsen, is het nodig op een aantal kleine zaken te letten. Zo moet je ervoor zorgen dat er genoeg ruimte is in de pc-kast, maar dat zal vaak geen probleem zijn. Voor een laptop geldt hetzelfde, maar helaas zit daar vaak niet genoeg ruimte in. Wat je dan bij sommige modellen kunt doen, is om een eventueel aanwezige dvd-speler eruit te halen. Je kunt vervolgens een ‘HDD-caddy’ kopen. Dat is een houder voor de extra schijf, zodat die er mooi in past. Check wel of je een HDD-caddy koopt die geschikt is voor jouw merk en type laptop. Verder moet je erop letten dat je moederbord nog een vrije SATA-aansluiting heeft en dat je voeding nog een aansluiting beschikbaar heeft om de schijf van stroom te voorzien. Het handigste is om even je pc-kast te openen, de huidige aansluitingen van de schijf te bestuderen en te kijken of er nog eenzelfde aansluiting beschikbaar is aan die kabel.

Tip 05: SSD

Heb je wel genoeg schijfruimte en geheugen, maar wil je een snellere computer, dan is verreweg de beste optie om te investeren in een SSD. Een SSD-schijf werkt veel sneller dan een traditionele harde schijf, omdat deze geen bewegende delen bevat. Daardoor maakt het niet uit waar een bestand zich op de schijf bevindt: de tijd om willekeurig welk bestand te bereiken is altijd even lang. Bij een gewone harde schijf is dat anders: daar moet bijvoorbeeld de kop draaien als een bestand zich aan de andere kant van de schijf bevindt – terwijl de klok door tikt. Een SSD is dus sneller. Voordat je een SSD aanschaft, moet je eerst even controleren of er nog ruimte in de pc-kast vrij is en of je nog een vrije SATA-aansluiting hebt op je moederbord. Zorg er wel voor dat dit een SATA3 (6 Gbit/s)-aansluiting is, want anders gaan veel van de prestatieverbeteringen van een SSD verloren.

Tip 06: Opslagruimte SSD

De vraag is hoeveel opslagcapaciteit je SSD moet hebben. Voor Windows merken we uit eigen ervaring dat 128 GB vaak behoorlijk krap is. Na verloop van tijd wordt de Windows-map groter en groter, net zoals andere mappen op je schijf waar je weinig tot geen invloed op hebt. Het uiteindelijke resultaat: een volle schijf. Om die reden raden we toch minimaal 256 GB aan opslag aan. Dergelijke SSD’s zijn inmiddels te koop voor minder dan honderd euro. Over het algemeen is het overigens zo dat SSD’s met meer opslagcapaciteit beter presteren. Hoe lang dat nog duurt is de vraag: steeds meer SSD-fabrikanten werken eraan om de snelheid onafhankelijk te maken van de SSD-capaciteit.

Tip 07: Schijf installeren

Om een harde schijf en/of een SSD in je computer te installeren, open je eerst de behuizing. In de pc-behuizing vind je over het algemeen vooraan de schijf of schijven. Het is dan vaak mogelijk om een slede uit de pc-behuizing te halen en hier de schijf in te plaatsen –met een aantal schroefjes van de pc-behuizing, mocht je die hebben. Daarna schuif je de slede met daarin de schijf vast terug in de behuizing. Vervolgens moet je ook de andere kant van de behuizing even losschroeven, zodat je de kabels aan kunt sluiten. Je prikt dan de ene kant van de SATA-kabel in het moederbord en het andere uiteinde in de schijf of SSD. Gaat het om een SSD, zorg er dan voor dat je een SATA3-aansluiting met 6 Gbit/s gebruikt, voor optimale snelheid. Raadpleeg hiervoor even de handleiding: op veel moederborden is het zo dat alleen de eerste of de eerste twee SATA-aansluitingen de 6 Gbit/s-snelheden hebben.

Tip 08: Schijfmigratie

Nu je een SSD hebt, wil je er wel optimaal gebruik van maken. Daarom is het nodig om Windows op de SSD te installeren. Je kunt dan twee kanten op. Bij optie één installeer je Windows in zijn geheel opnieuw op de SSD, zet je alle persoonlijke bestanden van de oude harde schijf over (naar de SSD of naar een externe harde schijf), waarna je de oude schijf leegt en formatteert. Deze schijf kan vervolgens weer dienst doen als opslagschijf. Schuif hem in je pc-kast en zet al je bestanden er weer op terug. Vervolgens installeer je al je software weer op de SSD.
Het is wat werk, maar je hebt dan wel meteen weer een schone Windows-installatie zonder allerlei rotzooi. Optie twee is het gebruik van migratiesoftware. Met dergelijke software kun je je oude schijf klonen naar de SSD. Probleem is echter dat harde schijven vaak veel meer capaciteit hebben dan de SSD. Als je al die gigabytes ook echt gebruikt, is klonen onmogelijk – simpelweg omdat het niet gaat passen. Dan is het nodig om eerst je bestanden van de oude harde schijf eraf te halen, totdat de gebruikte schijfruimte op je oude schijf kleiner is dan de totale ruimte op de SSD. Daarna start je het klonen, leeg je de oude schijf en zet je je bestanden terug. Sommige fabrikanten leveren software mee om te klonen. Is dat niet het geval, dan kun je ook software als Macrium Reflect Free gebruiken, waarmee je eenvoudig de schijf kunt klonen. Na het klonen start je even op in de UEFI of het BIOS en zorg je dat de pc opstart vanaf de nieuwe SSD.

Tip 09: Nieuwe videokaart

Het kan lastig zijn om te bepalen wanneer het tijd wordt voor een nieuwe videokaart. Waarschijnlijk merk je dat pas bij een nieuwe, veeleisende videogame. Over het algemeen is het zo dat je minimaal dertig frames per seconde wilt voor een soepele game-ervaring, uitgaande van 1920 bij 1080 pixels en (minimaal) gemiddelde instellingen. Het aantal frames per seconde meet je eenvoudig met bijvoorbeeld Fraps. Tijdens een spel kun je dan op F12 drukken om linksboven het aantal frames per seconde in een spel te zien. Haal je regelmatig minder dan dertig, dan is een upgrade misschien de moeite waard. Voordat je overweegt up te graden, zou je eerst nog kunnen proberen over te klokken, maar dat is wel iets waar je je eerst goed in moet verdiepen. Ook moet je zeker weten dat je videokaart dat aankan. Is je kaart bijvoorbeeld heel oud en je pc-kast stoffig, dan kan een overklok al snel zorgen voor te hoge temperaturen en heeft het dus niet zo veel zin.

Tip 10: Videokaart

Als je veel games speelt, is het aanbevolen om elke twee tot drie jaar de videokaart te upgraden. Dat hoeft niet zo veel te kosten: voor maximaal 250 euro kun je er eenvoudig weer twee jaar tegenaan. Het vervangen van de videokaart is bovendien een stuk minder werk en goedkoper dan het kopen van een compleet nieuwe pc. Er is wel één voorwaarde aan verbonden: je moet een enigszins goede processor hebben. Om je grafische kaart te upgraden, hoef je eigenlijk op niet zo veel te letten. Het belangrijkste is dat er ruimte is in de behuizing van je pc.
Wanneer je een high-end maar misschien ietwat verouderde videokaart hebt, is dat vaak geen probleem. Sommige nieuwe kaarten zijn zo groot dat ze soms twee sleuven in beslag nemen, dus die moeten wel vrij zijn. Die kaarten vereisen verder wel gewoon maar één PCI-sleuf. Voor een nieuwe grafische kaart kun je op dit moment bijvoorbeeld denken aan een AMD RX480 of de Nvidia GTX 1060. Beide kaarten kunnen alle huidige games goed draaien op 1080p en gaan nog wel een paar jaar mee.

Tip 11: Twee videokaarten

In plaats van een geheel nieuwe videokaart te plaatsen, kun je er ook voor kiezen om een grafische kaart bij te plaatsen. Die optie is vaak goedkoper, omdat je dan simpelweg je oudere videokaart nog een keer koopt (mits die natuurlijk nog wel in de winkel ligt). Je oudere videokaart nogmaals kopen? Ja, je kunt alleen twee dezelfde videokaarten tegelijk in een pc gebruiken. Via Windows-toets+X / Apparaatbeheer / Beeldschermadapters zie je snel welke videokaart er in jouw pc zit. Er zitten echter wel een aantal haken en ogen aan het gebruik van meerdere videokaarten: je moederbord moet het ondersteunen en niet alle games kunnen even goed overweg met twee videokaarten. Je hebt in het slechtste geval hoe dan ook de prestaties van de originele videokaart; in het beste geval worden de prestaties verdubbeld. Controleer ook nog even of je voeding goed genoeg is: je wilt minimaal 550 watt. Je kunt eenvoudig berekenen of je voeding het aankan. Vul daar alle onderdelen van je pc in en klik op Calculate om te kijken hoeveel watt er nodig is. Je ziet het wattage van je voeding door even de pc-behuizing eraf te halen en op de sticker op de voeding te kijken.

Tip 12: Processor-upgrade

Er is nog één component dat je kunt upgraden en dat is het hart van je pc: de processor. De enige reden om dat te doen is als je niet alles uit je videokaart of SSD kunt halen, omdat je processor simpelweg niet snel genoeg is. Dat merk je vrij eenvoudig tijdens een game of videobewerking met een programma als HWMonitor. Je downloadt het programma vanaf de website. Na de installatie open je het programma tijdens de verschillende activiteiten die je uitvoert. Is dat een game, laat die dan in windowedmode doordraaien door op Alt+Enter te drukken. Houd bij HWMonitor de Utilization van de cpu en gpu in de gaten (om het overzichtelijk te houden kun je de rest inklappen). Als de cpu op honderd procent werkt, maar de gpu verder niet zo veel doet, dan is het vrij duidelijk waar nog prestatieverbeteringen gehaald kunnen worden. Is het andersom, dan heeft een upgrade van de processor niet zo veel zin. Werkt alles al op honderd procent? Dan is het misschien tijd voor een nieuwe computer ...

Tip 13: Socket

Het upgraden van de cpu is niet zo eenvoudig en misschien zelfs niet mogelijk zonder het moederbord te vervangen. Bij de processor gaat het om de gebruikte socket: de aansluiting op je moederbord. Die bepaalt welke processoren ondersteund worden. Bijna elke generatie processoren heeft zijn eigen socket. Welke socket er in jouw pc gebruikt is, kun je achterhalen met bijvoorbeeld CPU-Z. Open dat programma; op het eerste tabblad bij Package zie je de informatie die je nodig hebt. Vervolgens ga je op het web op zoek naar de cpu’s die (nog) verkocht worden voor ‘jouw’ socket.
Het is echter mogelijk dat je al de snelste processor gebruikt voor die betreffende socket. In dat geval is het simpelweg onmogelijk om te upgraden zonder het moederbord te vervangen. Vind je wel een processor met dezelfde socket die sneller is dan je huidige, dan kun je een upgrade overwegen. Let wel op dat Intel expres de oudere generaties duurder maakt om de verkoop van nieuwere chips te stimuleren. Het daadwerkelijk upgraden van de processor lijkt misschien uitdagend, maar is te doen. Je schroeft de processorventilator los, haalt de cpu eruit en plaatst de nieuwe. Vervolgens plaats je (indien meegeleverd) de nieuwe ventilator, of je schroeft de oude terug. Voor precieze instructies raadpleeg je de handleiding van je moederbord en die van de cpu.

Als je je pc openmaakt …

Als je de hardware daadwerkelijk gaat installeren in je computer, is het belangrijk om op een aantal zaken te letten. Zorg ervoor dat je alle apparaten en kabels van je pc loskoppelt en dat je de schakelaar bij de voeding omzet, zodat deze uitgeschakeld is. Op die manier heb je geen risico op schokken. Daarnaast zal je tijdens de werkzaamheden veel profijt hebben van een gemagnetiseerde schroevendraaier. Daarmee is het een stuk eenvoudiger om de schroefjes vast te pakken en erin te draaien, iets wat soms geen eenvoudige taak is. De magneet is bovendien zo zwak dat er geen schade aan je pc aangericht kan worden. Een ander punt waar je op moet letten is dat je geen statische elektriciteit afgeeft. Hiermee kun je de pc wél beschadigen. Om te ontladen raak je even iets van metaal aan, of gebruik een antistatische polsband.

Tip 14: Beeldscherm

Tot nu toe hebben we alleen maar gekeken naar de interne onderdelen van de computer. Extern valt er natuurlijk ook het een en ander te verbeteren. Denk daarbij bijvoorbeeld aan het beeldscherm. Je kunt bijvoorbeeld kiezen voor een IPS-paneel, zodat je betere kijkhoeken hebt en een betere kleurreproductie. Deze schermen zijn vaak ook prima geschikt voor gamen, waar dat vroeger nog weleens anders was. Je kunt natuurlijk ook kiezen voor een groter scherm of een extra scherm. Waar je vooral op moet letten bij een beeldscherm is dat je videokaart of moederbord, als je geïntegreerde graphics gebruikt, daar nog wel een aansluiting voor beschikbaar heeft. Veel monitoren worden geleverd met een HDMI-, DVI- of DisplayPort-aansluiting. Bij een 4K-scherm is het ook belangrijk om te controleren of het compatibel is met je videokaart of laptop. Voor gaming is een betere investering overigens in een scherm met 144 Hz, waarmee alles een stuk soepeler wordt weergegeven.